چه زمانی نوار مغز باید گرفته شود؟
الکتروانسفالوگرافی تکنیکی برای ثبت و تفسیر فعالیت الکتریکی مغز است که تحت عنوان نوار مغز شناخته میشود. سلول‌های عصبی مغز باعث ایجاد تکانه‌های الکتریکی می‌شوند که در الگوهای مشخص به صورت ریتمیک نوسان می‌کنند. در سال ۱۹۲۹ هانس برگر، دانشمند آلمانی، نتایج اولین مطالعه استفاده از دستگاه الکتروانسفالوگراف -ابزاری که این الگوهای اماوج مغزی را اندازه گیری و ثبت می‌کند- منتشر کرد. ضبط تولید شده توسط چنین ابزاری، الکتروانسفالوگرام است که معمولا به اختصار EEG نامیده میشود. برای تفسیر نتایج الکتروانسفالوگرافی و طرح سوالات خود از متخصصان مربوطه می‌توانید از مشاوره آنلاین مشوِرَپ استفاده کنید.
برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز، ۸، ۱۶ یا ۲۵ جفت الکترود به پوست سر متصل میشود. هر جفت الکترود، سیگنالی را به یکی از چندین کانال ضبط الکتروانسفالوگراف منتقل می‌کند. هر سیگنال از اختلاف ولتاژ بین جفت تشکیل شده است. نوسان ریتمیک این اختلاف پتانسیل به صورت برجستگی‌ها و فرو رفتگی‌هایی بر روی نمودار خط توسط کانال ضبط نشان داده میشود. ریتم این برجستگی‌ها و فرورفتگی‌ها (امواج) وضعیت فعلی مغز را نشان می‌دهد. این آزمایش یک فرآیند بی خطر است. افرادی که سابقه تشنج دارند، ممکن است با مشاهده چراغ‌های چشمک‌زن یا تنفس عمیق دچار حمله شوند. اگر چنین اتفاق نادری روی دهد، تیم پزشکی آماده هستند تا فورا به وضعیت بیمار رسیدگی کرده و اوضاع را کنترل کنند.
مشاوره آنلاین پزشکی با مشوِرَپ
چه زمانی نوار مغز باید گرفته شود
پزشکان برای تشخیص هر بیماری که به مغز مرتبط است، می‌توانند از این روش کمک بگیرند. استفاده از الکتروانسفالوگرافی برای تشخیص بیماری‌های زیر ضروری است:
تومورهای مغزی
سکته مغزی
آسیب‌های مغزی در اثر ضربه به سر
اختلال عملکرد مغز به دلایل مختلف (انسفالوپاتی)
التهاب مغز (انسفالیت)
سرگیجه. برای آشنایی با علت سرگیجه این مقاله را بخوانید.
بیماری آلزایمر و اختلالات مرتبط با زوال عقل
عفونت‌های مغزی
بررسی انواع سردرد از جمله میگرن
اختلالات منجر به تشنج مثل صرع
اختلالات خواب
علاوه بر این موارد، از الکتروانسفالوگرافی برای تعیین این که بیمار در کما قرار دارد یا برای پیدا کردن سطح بیهوشی مناسب برای کسی در کماست استفاده میشود.
بیشتر بخوانید: تست کرونا در منزل
خواندن جواب نوار مغز
پس از آن که نتایج EEG مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، آنها به شکل تصویری در اختیار بیمار قرار می‌گیرند تا در هنگام مراجعه بعدی به پزشک همراه او باشند. در هنگام این آزمایش، پزشک چندین صفحه از فعالیت مغز را بررسی می‌کند. او شکل موج‌های پایه، تغییرات ناگهانی انرژی و واکنش مغز بیمار به محرک‌های محیطی را ارزیابی می‌کند. نوار مغز مانند یک سری خطوط موج‌دار به نظر می‌رسند. این خطوط بسته به این که فرد خواب یا بیدار بوده یا در شرایط خاصی قرار داشته، متفاوت به نظر می‌رسد. اما در هر حال یک الگوی فعالیت طبیعی مغز برای هر حالت وجود دارد.
بیشتر بخوانید: واژینیسم چیست
اگر الگوی طبیعی امواج مغزی قطع شده باشد، این می‌تواند نشانه صرع یا یک اختلال مغزی دیگر باشد. البته باید توجه کرد که صرف داشتن نوار مغز غیر طبیعی به تنهایی به معنی صرع یا هر اختلال مغزی دیگری نیست. این آزمایش فقط آنچه را که در لحظه در مغز شما اتفاق افتاده ثبت می‌کند. برای تصمیم گیری نهایی در مورد بیماری و تشخیص آن، پزشک نیاز به بررسی آزمایش‌ها و علائم دیگری هم دارد.
اتصال الکترودها به پوست سر برای الکتروانسفالوگرافی
الکتروانسفالوگرافی از طریق اتصال چند جفت الکترود به پوست سر انجام میشود
نوار مغز نرمال
اختلاف ولتاژ بین هر جفت الکترودی که به پوست سرمتصل شده است، نوسان ریتمیکی را ایجاد کرده بر روی نوار ضبط میشود. نوار مغز سالم و نرمال در یک فرد بالغ طبیعی در یک حالت کاملا آرام و بدون هیجان اما هشیار، از امواج نوسانی منظم تکرار شونده تشکیل شده است. این امواج در اصطلاح تخصصی به نام امواج آلفا شناخته می‌شوند. در هنگام خواب این امواج به صورت منظم اما بسیار کند خواهند بود. الکتروانسفالوگرافی کسی که در کمای عمیق هم قرار دارد به همین شکل خواهد بود. وقتی فرد هیجان زده یا مبهوت میشود، امواج نامنظم ولتاژ پایین، جایگزین امواج آلفا می‌شوند. هر شرایط غیر طبیعی با الگوی امواج مغزی خاصی شناخته میشود. مثلا امواج آهسته نامنظم که به نام امواج دلتا شناخته می‌شوند، در اثر بروز آسیب مغزی به وجود می‌آیند.
بیشتر بخوانید: علائم ضربه مغزی در کودکان
نوار مغز کودکان
از این آزمایش برای تشخیص و ارزیابی مشکلاتی مثل صرع، تشنج، انواع سردرد، سرگیجه، اختلالات هوشیاری، ضربه به سر و… در کودکان استفاده میشود. این یک روش بی خطر است که به دلیل نداشتن اشعه‌های خطرناک، به کودک آسیبی وارد نمی‌کند. پزشکان توصیه می‌کنند که کودکان را در حالتی که کمی خواب آلود هستند برای الکتروانسفالوگرافی به کلینیک انتقال دهید. به نظر می‌رسد که خستگی و کمبود خواب باعث بهبود کیفیت نوار دریافتی و نمایش مناسب‌تر و بهتر موج‌های غیر عادی مغزی شود. پزشکان ترجیح می‌دهند برای انجام این آزمایش در کودکانی که قادر به کنترل اعمال و رفتار خود نیستند، از داروی خواب آوری با نام کلرال هیدرات استفاده کرده و این کار را در حالت خواب انجام دهند. مراحل الکتروانسفالوگرافی کودکان به این ترتیب است:
کودک روی تخت خوابانده میشود.
الکترودها به سر او متصل می‌شوند. سر او باید تمیز باشد و از مواد آرایشی و حالت دهنده روی مو و پوست سر استفاده نشده باشد.
با توصیه تکنسین باید چشم‌ها را بسته و به آهستگی نفس بکشد.
اگر نمی‌تواند آرام بماند، سی دقیقه پیش از این آزمایش، با تجویز پزشک و به کمک داروی خواب آور به صورت موقتی او را می‌خوابانند.
گرفتن نوار مغز کودک در حالت هشیار
در صورتی که کودک قادر به کنترل اعمال خود است، خواباندن او در حین الکتروانسفالوگرافی ضروری نیست
نوار مغز و افسردگی
پژوهش‌های انجام شده بر روی بیماران دارای علائم افسردگی نشان داده است که نسبت امواج آلفای تولیدی در نیمکره چپ و راست این بیماران، ارتباط مستقیمی با افسردگی دارد. همچنین فعالیت بیشتر قشر پیشانی در نیمکره راست یا فعالیت کمتر آن در نیمکره چپ و کاهش فعالیت قشر آهیانه در نیمکره راست نشانه‌ای از وجود افسردگی در افراد است. اگر چه الکتروانسفالوگرام دریافت شده از این بیماران بیان‌گر تفاوت آشکار در عملکرد مغز آن‌هاست، اما با این حال این روش نمی‌تواند به عنوان یک روش تشخیصی برای افسردگی مورد استفاده قرار گیرند. برای تشخیص انواع اختلالات رفتاری از جمله افسردگی نیاز به گفتوگو با یک روانشناس یا روانپزشک، ارائه شرح حال و انجام آزمایش‌های پزشکی برای اطمینان از سلامت جسمی فرد است. الکتروانسفالوگرافی اگر چه می‌تواند به شناخت بهتر این بیماری‌ها کمک کند اما روش قابل اطمینانی برای تشخیص آنها به شمار نمی‌رود.
بیشتر بخوانید: پیشگیری از سفید شدن مو در جوانی
نوار مغز تشنج
تشنج در اثر تغییراتی در فعالیت الکتریکی مغز روی می‌دهد و با علائمی مثل لرزش شدید و ناتوانی در کنترل حرکات بدن همراه است. بیماری صرع یکی از اختلالاتی است که می‌تواند در بیماران تشنج ایجاد کند. عوامل مختلفی مانند تب بالا، ضربه به سر، اعتیاد به مواد مخدر، تومور یا سکته مغزی و… هم می‌توانند منجر به آن شوند. یکی از بهترین روشهای تشخیصی مرتبط با تشنج یا عوارض ناشی از آن، الکتروانسفالوگرافی است. در واقع این روش یک تست غیر تهاجمی کاربردی است که به کمک الکترودهایی که به پوست سر متصل هستند، جریان الکتریکی مغز را اندازه گرفته و به شکل قابل نمایش و تفسیر ارائه می‌دهد.
نوار مغز کودکان اوتیسم
بیماری اوتیسم یک اختلال وابسته به عملکرد مغز است که می‌تواند بر رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی افراد تاثیر فراوانی داشته باشد. یکی از عوارض این بیماری، اثرگذاری بر رشد زبان و بروز اختلال یادگیری و مشکلات گفتاری در کودکان و بزرگسالان است. برای آشنایی بیشتر با اختلال یادگیری می‌توانید مقاله مرتبط با آن را مطالعه کنید. تشخیص اوتیسم به ویژه در ماه‌های ابتدایی تولد کار دشواری بوده و به تدریج، از طریق تاخیر در عملکردهای طبیعی کودک تا سن دو یا سه سالگی قابل تشخیص است. با این حال پزشکان معتقدند که از طریق تحلیل الکتروانسفالوگرام دریافتی از کودکان در حدود سه ماهگی، میتوان احتمال بروز اوتیسم را در نوزادان پیش بینی کرد.
این آزمایش یک روش ساده، ارزان و غیر تهاجمی است که به کار گرفتن آن برای نوزادان کار سختی به نظر نمی‌رسد. آنها بر این باورند که از این طریق میتوان رشد عصبی نوزاد را ردیابی و توانایی مغز در حال رشد او را -به ویژه در نوزادانی که خواهر یا برادر مبتلا به اوتیسم دارند- مورد ارزیابی و بررسی قرار داد.
بیشتر بخوانید: علائم دیسلکسیا چیست؟
عکس نوار مغز
جواب الکتروانسفالوگرافی به شکل نسخه چاپی یا الکترونیکی در اختیار پزشک قرار می‌گیرد و او بر اساس تفسیر به دست آمده، می‌تواند اختلال یا بیماری مرتبط با مغز و عملکرد الکتریکی آن را شناسایی کند. در ادامه چند نمونه از تصاویر الکتروانسفالوگرافی افراد را مشاهده می‌کنید:
نمونه الکتروانسفالوگرافی برای بررسی اختلالات خواب
به کمک الکتروانسفالوگرافی میتوان اختلالات مربوط به خواب را بررسی کرد
نتیجه الکتروانسفالوگرافی بیمار مبتلا به صرع
نوار مغزی یک روش غیر تهاجمی برای تشخیص حملات تشنجی از جمله صرع است
نمونه الکتروانسفالوگرافی گرفته شده از یک کودک
به دلیل این که الکتروانسفالوگرافی بدون هیچ نوع اشعه مضری انجام میشود، یک روش ایمن برای کودکان است
آماده شدن برای گرفتن نوار مغز
پیش از آماده شدن برای الکتروانسفالوگرافی لازم است که بیمار چند کار را برای آماده سازی انجام دهد:
هشت ساعت پیش از آزمایش از خوردن و نوشیدن خوراکی‌های حاوی کافئین خودداری کند.
در شب قبل و پیش از شروع فرآیند به طور معمول غذا بخورد. پایین بودن قند خون ممکن است بر نتیجه به دست امده تاثیر داشته و نتیجه را غیر واقعی کند.
در مورد مصرف هر دارویی -چه با نسخه و چه بدون نسخه و هر نوع مکملی- از قبل با پزشک مشورت کند.
شب قبل از آزمایش موهای خود را شسته و از هیچ نوع ماده حالت دهنده مو مثل ژل و… استفاده نکند.
بیشتر بخوانید: درد پهلو بعد از بیدار شدن از خواب
فرآیند گرفتن نوار مغز چگونه است
روند این آزمایش در همه جا تقریبا به یک شکل انجام میشود. برخی افراد برای انجام آن به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند، در حالی که برخی پزشکان متخصص مغز و اعصاب آن را در کلینیک خود تهیه خواهند کرد. برای این منظور لازم است که:
بیمار روی یک تخت دراز بکشد یا به شکل ثابت بنشیند.
تکنسین حدود ۸ تا ۲۵ جفت حسگر کوچک را روی پوست سر او قرار می‌دهد. این سنسورها که الکترود نام دارند، فعالیت الکتریکی سلول‌های داخل مغز را که نورون نامیده می‌شوند، گرفته و آنها را به دستگاهی می‌فرستند. در نهایت این فعالیت‌ها به صورت مجموعه‌ای از خطوط روی کاغذ یا نمایشگر کامپیوتر نشان داده شود.
پس از نصب حسگرها از بیمار می‌خواهند بی حرکت بماند.
بیمار در ابتدا با چشمان باز و سپس با چشمان بسته قرار خواهد گرفت. گاهی هم تکنسین از فرد می‌خواهد که نفس عمیق بکشد یا به چراغ چشمک‌زن خیره شود. این کارها می‌توانند الگوی امواج مغزی را تغییر دهند.
در این حال دستگاه فقط به ثبت فعالیت مغز مشغول است و آن را تحریک نمی‌کند.
گاهی این عمل در هنگام خوابیدن بیمار انجام میشود. اگر در چنین شرایطی سایر عملکردهای بدن در حین خواب مثل تنفس و نبض هم در حال کنترل شدن باشد، آزمایش پلی سومنوگرافی نامیده میشود.